نور … ماهیت فلسفه ساز تاریخ با ماهیت دوگانه‌‌ در علم که حرکت و شدتش تصویر سازست و گردش به دور منبع خورشیدی‌اش ملاک زمان سایه‌اش، امتدادش، صدورش، بازتاب و انعطاف و شکستش و عبورش از محیط و منافذ و تصویرسازی‌اش .. طیفش، اثراتش همه و همه الهام بخش قوه خلاقه بشر در طول تاریخ بوده است. در این کارگاه با نمونه‌هایی عملی از این سیر همراه می‌شویم.

تاریخ علم را هم فاتحان می‌نویسند. تعجبی ندارد که گالیله‌ها علم قدیم یونانی و قرون میانه را از لحاظ غنای علمی کم‌ارزش و بی‌مایه جلوه داده‌اند. اما اگر کسی کلیشه‌ها را بشکند و سراغ مدل‌های هندسی بطلمیوسی برود اهمیت و زیبایی چشم‌گیر آن‌ها او را شیفته می‌کند. در این کارگاه قصد داریم نه تنها با این مدل‌ها بلکه با انتقادات منجمان مکتب مراغه نیز آشنا شویم و مدل‌های جدید آن‌ها را نیز با استفاده از شبیه سازی‌های رایانه‌‌ای بشناسیم. هر چند در این زمان کوتاه نمی‌توان عمق پیشرفته‌ترین دانش آن روزگار را به خوبی بیان کرد، ولی برای کسب عطش کافی است.

جهان محسوس ما، جهان تغییر و تحول است. تغییر همان چیزی است که دانشمندان و فیلسوفان از زمان باستان، حرکت نامیده‌اند. حرکت در جهان طبیعت، بر زندگی، سرنوشت و لحظه لحظۀ اوقات ما سایه افکنده. بشر می خواهد حرکت را بشناسد تا توصیف و پیش بینی‌اش کند. او برای درک حرکت، نظریه ساخته و می‌سازد. این نظریات وابسته به نگرش او از نظام طبیعت و جهان هستی است. با هم سفری داشته باشیم در اعماق تاریخ؛ ببینیم که دغدغه‌ها و بینش بشر، چگونه او را در مسیر ساختن و دگرگونی نظریه‌ها برای حرکت پیش برده‌است.

شاید بتوان گفت نسخه‌شناسی عتیقه‌شناسیِ کتاب است. همان‌گونه که باستان‌شناسان با تحلیل یک ساختمان، ظرف، سلاح یا زیور قدیمی آن را تاریخ‌گذاری می‌کنند، به اصل یا جعلی بودنش پی‌ می‌برند و گوشه‌هایی از چندوچون فرهنگ و تمدن گذشتگان را از آن در می‌یابند، نسخه‌شناسان نیز با بررسی فیزیکِ دست‌نوشته‌های کهن می‌توانند جزئیاتی از فرهنگ و تمدن‌های پیشین را کشف کنند.

هنوز در کتابخانه‌ها و موزه‌های سراسر دنیا هزاران نسخۀ خطی ناشناخته وجود دارد که کار شناسایی و تاریخ‌گذاری آن با نسخه‌شناسان است. چه بسیار کتاب‌هایی که پس از قرن‌ها گم شدن و ناشناخته ماندن در اعماق کتابخانه‌های شخصی، کشف و معرفی شده و گرهی از مسائل تاریخ را گشوده‌اند.

نسخه‌شناس زبده گاه می‌تواند نام کتاب و مالک و کاتب و نویسنده‌اش را نه تنها از روی عنوان کتاب -که گاه از بین رفته- بلکه از روی سبک خط، جوهر، صفحه‌آرایی، مُهرها، انجامه‌ها، جنس و برش کاغذ، جلدسازی و صحّافی، و حتی نحوۀ بافت نخی که کتاب با آن دوخته شده بشناسد.